Аҳвол жиддий: Бишкек суди ҳибсга олинган журналистларни икки ойга қамоқда қолдирди
Афтидан Қирғизистоннинг “Демократия оролчаси” деган шон-шуҳрати биратўла тарихда қолиб кетади шекилли.
Бишкек туман суди 17 январ куни кечки соатларда Temirov Live лойиҳасининг собиқ ва амалдаги ходимларини икки ой тергов изоляторида сақлаш ҳақида ҳукм чиқарди. Улар бир кун аввал гумонланувчи сифатида 48 соатга ҳибсга олинган эдилар. Энди улар тергов амалиёти тугагунга қадар, яъни икки ой давомида ҳибсда қоладилар.
Булар: Махабат Тажибек қизи, Сапар Ақунбеков, Азамат Ишенбеков, Сайпидин Султаналиев, Ақтилек Қапаров, Тинистан Асипбеков, Мақсат Тажибек уулу, Жоодар Бузумов, Жумабек Турдалиев, Айке Бейшекеева ва Ақил Орозбековлардир.
ИИВ матбуот хизмати уларнинг, Жиноят кодексининг “Оммавий тартибсизликлар” моддасидаги “Ҳокимият вакилларининг қонуний талабларига бўйсунмаслик ва оммавий тартибсизликларга чақирувлар, шунингдек, фуқароларга нисбатан зўравонликка ундаш” бандлари асосида жиноий иш қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари олиб борилаётганини маълум қилган эди. Қонунга кўра, бу айбловлар исботланган тақдирда ҳибсдагилар 5 йилдан 8 йилгача қамалиши мумкин.
Бу кутилмаган ҳолат бўйича ўнлаб маҳаллий ва халқаро ташкилотлар жиддий ташвиш билдирмоқдалар. Жумладан, Amnesty International бу ҳолатни “расмийлар зиддиятни кескинлаштирди”, дея шархлаган.
Суднинг бу қароридан сал аввал Қирғизистон медиа ҳаракати платформаси уюшмаси давлат раҳбариятига мурожаат қилиб, бу қамоққа олишлар мамлакат конституцияси ва қонунларига зид эканини айтиб, қамалган журналистларни эркинликка чиқаришни талаб қилган эди. Бу мурожаатни ўнлаб ОАВ ва медиа ташкилотлар қўллаган.
“Шуни айтиш керакки, Қирғизистондаги мустақил ОАВлари сиёсий ташкилотлар эмас ва улар ҳокимият учун кураш олиб бормайдилар… Ҳозир журналистлар ҳуқуқ-тартибот ва суд органлари ўз ишини бажармай қўйган ҳолларда фуқароларнинг адолатга бўлган охирги умидидир”, – дейилади ҳужжатда.
Мурожаат эгалари журналистларга қарши оммавий тартибсизликларга чақириш ва урушни тарғиб қилиш тўғрисида айблов чиқариш нафақат мантиқ ва фактларга эга эмас, балки беъмани ва зарарли кўриниш эканини айтишади.
“Бу айбловлар журналистларни қўрқитиб қўйиш ва уларнинг оғзини ёпиш, мамлакатда цензурани ўрнатишга уринишдир”, – дейилади мурожаатда.
Эслатиб ўтамиз, Бишкекда 16 январ куни эрта тонгда қатор журналистларнинг уйлари тинтув қилинди. Тинтувдан сўнг журналистлар милиция бўлимларига олиб кетилган.
Бир кун аввал эса 24.kg ахборот агентлиги Миллий хавфсизлик хизмати томонидан тинтув қилинган. Тинтувдан сўнг агентлик биноси муҳрланиб, 24.kg бош директори Асел Оторбаева ва муҳаррир Моҳинур Ниёзова Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан сўроққа олиб кетилган. Улар сўроқдан сўнг “урушни тарғиб қилиш” моддаси асосида қўзғатилган жиноят иши доирасида гувоҳ сифатида сўроқ қилинганини айтишган.
2023 йил сентябрида Россия 24.kg сайтини блоклаган эди. Бунга сайтда Россиянинг Украинадаги босқини, тинч аҳоли орасидаги қурбонлар, Россияга қарши санкциялар, мобилизацияга оид хабарлар чоп этилгани сабаб бўлган.
Қирғизистон 2023 йилда матбуот эркинлиги бўйича халқаро рейтингда 50 поғонага пастлаб кетган. 2022 йилда Қирғизистон матбуот ва сўз эркинлиги рейтингида 72-ўринда бўлган, 2023 йилда эса 122-ўринга тушиб қолган.
Мустақилликнинг дастлабки йилларида Қирғизистон сўз ва матбуот эркинлиги борасидаги ислоҳотлар ва эркинликлар учун ғарбда “Марказий Осиёдаги демократия оролчаси” деб аталган эди. Лекин 2000-йиллардан тортиб бу ерда ҳам журналистлар ва фаолларга босим кучайиб келмоқда. Эркин матбуотга бўлган босим президент Алмазбек Атамбаев даврида айниқса кучайган.
Ўшанда президентнинг обрўсини тўкишда айбланган бир қатор нашрлар ва уларнинг раҳбар, ходимлари ўн миллионлаб сўм жаримага тортилган эди. Кейинроқ турли айбловлар билан қамоққа тушган Атамбаев журналистларга ўтказган босимни асосий хатоларидан бири бўлганини эътироф этган.
Оқбура, Бишкек.
Расм интернетдан олинди
